Obezite sözünün manasını günümüz dünyasında bilmeyen kişi sayısı artık bir elin parmaklarını geçmiyor. Nedeni bilim insanları tarafından her geçen yıl artış gösteren olaylar ve obezite prevalansındaki yükseliş olarak belirtiliyor. Global hastalıklar listesinde dünyada birinci sırada yer alan obezite tedavisinde hastalar tarafından en çok tercih edilen seçenek olan Robotik Cerrahi dünyada olduğu üzere Türkiye’de de her geçen gün yaygınlaşıyor.
Robotik Cerrahi formülü ile mide küçültme ameliyatını Ege Bölgesi’nde birinci sefer gerçekleştiren Genel Cerrahi Uzmanı Prof. Dr. Özgür Fırat, Bilim Sıhhat Haber Ajansı’nın sorularını yanıtladı. Tüm dünyayı tesiri altına alan Covid-19 salgınının yaşandığı pandemi sürecinde tırmanışa geçen, global sıhhat meseleleri listesinde birinci sıralarda yer alan obezitenin olay sayıları her geçen yıl artıyor. Olay sayıları arttıkça hastalığın cerrahi sistemlerle tedavisi de kaçınılmaz oluyor. Obeziteyle gayret eden ve ameliyat olmaktan diğer seçeneği kalmayan hastalar artık transatlantik cerrahi denilen, uzaktan erişim sistemi ile tabibin konsol başından ameliyatı yönettiği, robot ellerin hastayı ameliyat ettiği, robotik cerrahi prosedürüyle sıhhatlerine kavuşuyor.
Robotik cerrahi Türkiye’de 2004 yılından beri uygulanıyor
Robotik cerrahi formülü obezite hastalarında Türkiye’de birinci sefer 2004 yılında İstanbul’da bir özel hastanede uygulandı. Akabinde tüm ülkeye yayılan metot hastalar tarafından da kabul gördü. Bilim Sıhhat Haber Ajansı (BSHA) robotik cerrahi yolu ile Ege Bölgesi’nde birinci mide küçültme ameliyatını 2012 yılında gerçekleştiren Genel Cerrahi Uzmanı Prof. Dr. Özgür Fırat’la bir ortaya geldi. Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde, obezite ile gayret eden 46 yaşındaki bir erkek hastayı robotik cerrahi tekniği ile ameliyat eden Prof. Dr. Özgür Fırat, hastalığın tedavisinde cerrahinin uygulanmasına yönelik bilgiler vererek, uzaydaki bir astronotu bile ameliyat etmeye imkan sağlayacak robotik cerrahi yolunu anlattı.
Uzayda ameliyat mı olur?
Evet yanlış okumadınız, robotik cerrahi nam-ı öbür transatlantik cerrahi tekniği ile uzayda bulunan bir astronot, tabibin uzaktan erişimi ile robot eller tarafından ameliyat edilebilecek. Bu şimdi gerçekleşmedi lakin şayet uzayda bir astronota cerrahi bir müdahale gerekecek olursa, dünya buna hazır. Biz demiyoruz, Genel Cerrahi Profesörü Özgür Fırat, robotik cerrahi aygıtının çıkış hedefleri ortasında uzayda ameliyat fikrinin de olduğunu belirtiyor.
Robotik cerrahiyle 6 yılda bin ameliyat yapıldı
Ege Bölgesi’nde robotik cerrahi prosedürü ile birinci mide küçültme ameliyatını gerçekleştiren Genel Cerrah Prof. Dr. Özgür Fırat, 1992 yılında Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi’ni kazanarak doktorluk mesleğine birinci adımı attı. Tıp eğitimi sonrası, ihtisas, asistanlık ve doçentlik seyahatine da yeniden Ege Üniversitesi’nde devam etti.
2017 yılında profesör olan Genel Cerrah Fırat, yüklü olarak üst karın bölgesi ameliyatlarından; mide, yemek borusu, safra kesesi, fıtık ameliyatlarını gerçekleştirerek hastalarına şifa dağıtıyor. Uzmanı olduğu başka bir alan olan obezite cerrahisi alanında Amerika Birleşik Devletleri’nde eğitim alan Prof. Dr. Fırat, robotik cerrahi yoluna başladıkları birinci günden bugüne kadar, Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde genel cerrahi, üroloji ve bayan doğum branşlarında toplamda binin üzerinde hadisenin ameliyat edildiğini söyledi.
Obezitenin çağın hastalığı olduğunun altını çizen Prof. Dr. Fırat, hastalığın en çok görüldüğü ülke olan Amerika’da eğitim alarak tekrar ülkesine döndüğünü belirterek kelamlarına şunları ekledi: “Obezite cerrahisi de uzmanlaştığım alanlar ortasında yer alıyor. Amerika’da obezite çok önemli yaşanan bir sorun. Obezite cerrahisi ameliyatları da çok önemli sayıda yapılıyor. Maalesef tıbbi alternatifler çok muvaffakiyet sağlayamadığı için obezitede de cerrahi tedavi ön plana çıkıyor. 1990’ların ikinci yarısından başlayıp 2000’li yıllardan itibaren de laparoskopik teknikler standart hale geldi. 2000’lerden sonra da robotik cerrahi ile tanıştık.”
Doktor konsol başında, robot hasta başında
Robotik cerrahi hakkında açıklamalarında devam eden Prof. Dr. Özgür Fırat, “Bu formül teknolojinin el vermesiyle dünyada 2000’li yılların başından itibaren uygulanmaya başlandı. Transatlantik cerrahi diye geçiyor. ABD’deki bir hastayı Fransa’da ameliyat etmek üzere açıklayabilirim bunu. Robotik cerrahinin ortaya çıkış sürecinde uzaydaki astronotların dünyadan ameliyat edilebilmesi fikri de var. Müdahale mecburiyeti olursa uzaktan erişim ile uzaydaki bir astronot bu usulle ameliyat edilebilir. Birtakım platformlarda konsol cerrahisi diye de geçiyor. Kesinlikle masa başında da bir grup olması gerekiyor. Ameliyat eden cerrah fiziki olarak hastanın başında değil lakin birebir salonda bulunuyor. Hekim konsol başından bedeninde cerrahi aletlerin olduğu robotun kollarını denetim ediyor. Ve tabi ki ameliyat masasının başında da, her an bir mecburilik olursa müdahale edebilecek ehil nitelikte bir takım steril olarak bulunuyor” kelamları ile operasyonlar hakkında bilgi verdi.
Robotik aygıtı eğitim sertifikasına dikkat edilmeli!
Dünyada cerrahide kullanılacak çok sayıda robotun ar-ge sürecinin devam ettiğini söyleyen Prof. Dr. Özgür Fırat, “Dünyada ve Türkiye’de şu anda bir markanın robotu yaygın olarak kullanılıyor. Biz de Ege Üniversitesi’nde bu aygıtı kullanıyoruz. Aygıtın alım süreci ile birlikte eğitim programı da yapılıyor. Biz de robot başında ameliyata geçmeden evvel hem simülatörlerde hem de hayvan laboratuvarında uygulama yaptıktan sonra beşerler üzerinde uygulamaya geçtik. Birinci kere yaptığımız ameliyatlar değil ve prosedürleri biliyoruz, açık ve kapalı laparoskopik cerrahi uzmanlık alanımız içerisinde gerçekleştirdiğimiz cerrahi formüller. Aldığımız eğitim robotik cerrahi aygıtını kullanma ve tanıma konusunda oldu. Bu eğitimi almadan bu teknikle ameliyat katiyen yapılamaz. Robotik yolla ameliyat yapacak olan cerrah ve grup düzgün bir eğitim almalıdır. Âlâ bir eğitim almadan robotun başına geçilirse çok büyük tehlikeleri olabilecek bir aygıt bunu da söylemeliyim” dedi.
“Bir cerrah için robotla ameliyata girmek çok etkileyici bir duygu”
2012 yılında Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde aygıtın alım sürecinin başlaması ile bir arada genel cerrahi, bayan doğum ve üroloji olarak üç takım formunda robotik aygıt kullanım eğitimi aldıklarının altını çizen Prof. Dr. Fırat, robot ile ameliyat gerçekleştirmenin çok etkileyici olduğunu söyledi. “Bir cerrah için konsolun başına oturup, bir robotu yöneterek ameliyat yapmak çok etkileyici bir duygu” diyen Fırat şöyle devam etti: “Aslında laparoskopik cerrahide biz tekrar monitör üzerinden bunu yapıyorduk. Lakin robotun görüş teknolojisi, derinlik algısı daha uygun. Standart laparoskopide iki boyutlu bir çalışma sistemi var. Derinlik algısı vakit içerisinde oluşuyor fakat bu robotta derinlik algısı biraz daha işi kolaylaştırıyor diyebiliriz. Robotun kollarının ucundaki cerrahi enstrümanların hareket kabiliyetleri eklem özellikleri taşıdığı için, el ve bilek hareketlerine benziyor. Hatta uzaysal açı manasında daha gelişkin demek mümkün ve bu bir konfor sağlıyor.”
Robotik cerrahi her hastaya uygulanabilir mi?
Robotik cerrahi metodu ile tüm ameliyatların yapılıp yapılamayacağı konusunda Genel Cerrahi Profesörü Özgür Fırat şunları söyledi: “Eğer hasta laparoskopik cerrahiye uygun ise ve obezite cerrahisi kriterlerini karşılıyorsa her hasta robotik mide küçültme ameliyatı olabilir. Bunun yanında bazı ameliyatlarda teğe bir kıyaslamalarda robotik cerrahinin üstünlüğü var. Bilhassa üroloji branşında prostat ameliyatlarında, bayan doğum alanında, kalın bağırsak cerrahisi alanında da popülaritesi var. Robotun belirli aralıklarla yeni nesilleri da çıkıyor. Yeni çıkan kuşak aslında bütün ameliyat çeşitlerinde avantaj sağlayacak üzere görünüyor. Onun dışında benim yaptığım mide fıtığı, safra kesesi ameliyatları robotik yaptığımız ameliyatlardır. En son yakın vakitte da böbrek naklinde canlı verici ameliyatlarında da robotik tekniği kullandık. Açık cerrahiye kıyasla kapalı cerrahi diye bilinen laparoskopik ve robotik cerrahi teknikleri hastaların daha çok tercih ettikleri sistemlerdir. Genel olarak hastalar robotik cerrahiye olumlu bakıyor. Olaylarda robottan kaynaklanan olumsuz bir örnek yok denebilir.”
Ameliyat kararı nasıl alınıyor?
Obezite cerrahisinin de birtakım kriterleri olduğuna işaret eden Prof. Dr. Fırat, “Üniversitemizdeki kurulumuzda ameliyat kararı alınmış olan hastalarımızı operasyona alıyoruz. Multidisipliner çalışmaya her vakit itina gösteriyoruz. Obezite cerrahisi yalnızca cerrahın hasta ile görüşüp karar verdiği bir ameliyat süreci olmamalıdır. Öncelikle üç saç ayağı diyebileceğimiz genel cerrahi, endokrinoloji ve psikiyatri başta olmak üzere anestezi, kardiyoloji, gastroenteroloji, göğüs hastalıkları kesinlikle hususta çok deneyimli bir diyetisyenin olduğu bir takımın ortak kararı olmalıdır. Bu takım hastayı değerlendiriyor ve uygun görülen hastalar ameliyata alınıyor” diye konuştu.
“Robotik cerrahide birinci bir ayda 8- 12 kilo verilebilir”
“Robotik cerrahi metodu ile ameliyat olan bir hastanın düzgünleşme süreci açık cerrahi ile ameliyat olan bir hastayla kıyaslanamayacak kadar iyi” diyerek açıklamalarına devam eden Prof. Dr. Fırat, “Robotik cerrahi ile ameliyat olmuş bir hastamızı ameliyat sonrası üç gece yatırmamız kâfi oluyor. Açık cerrahi geçiren hastanın ameliyat sonrası yatış süreci daha uzun olabiliyor. Kilo verme oranları hastadan hastaya değişiyor. Herkesin metabolizması birebir olmadığı için verilecek kilo da farklı olduğu için belirlenen amaçlar daima bireye özeldir. Lakin ortalama bir şey söylemem gerekirse birinci ayda ekseriyetle 8-12 ortası kilo kaybı gözlemliyoruz. Üçüncü ayda ise 20-30 kilo ortasında bir kayıp olabiliyor. Altıncı aya gelindiğinde bu sayı 30-40 kilo ortasını bulabiliyor lakin tabi herkeste bu türlü olacak diye bir şey yok. Giderek bu sürat, verilmesi gereken kilo ölçüsü azaldığı için düşecektir. En fazla kilo kaybının birinci bir, bir buçuk yıl içerisinde olduğunu görüyoruz. Sonrasında giderek yavaşlıyor. Muhakkak bir yerden sonra da stabil hale geliyor. Sonrasındaki gaye, verilen kiloları geri almamak olmalı” biçiminde bilgiler verdi.
Robotik teknikle mide küçültme göbek deliğinden yapılabilir mi?
Laparoskopik yolla ameliyatlarda bilhassa bayan hastalar estetik açıdan tek bir delik açılarak ameliyatın yapılıp yapılmayacağı konusunun takipçileri. Prof. Dr. Fırat mide küçültme ameliyatlarında laparoskopik teknikte standart delik sayısının 5 olduğunu, tek bir delikten, göbek deliğinden yapılan versiyonlarının da kelam konusu olduğunu belirtti. Fırat, tek delikten ameliyatların 10 sene evvel bir akım olarak başladığını hala da bu akımın devam ettiğini söyleyerek şunları ekledi: “Bu tek delik ameliyatları bundan 10 sene evvel bir akım olarak ortaya çıktı hala da ortadan kalkmış değil ancak standardı tercih edenlerin sayısı daha fazla.”
Stapler mi, elle dikiş mi, yoksa ikisi birden mi?
Mide küçültme ameliyatlarına ait bir grup bilimsel yayınlarda ameliyat sırasında midenin küçültülürken stapler (zımba) uygulamasının akabinde cerrahın elle dikiş atıp atmaması konusundaki tartışmalara ait görüşünü aldığımız Prof. Fırat, “Dikilsin dikilmesin tartışmaları var. Bu ameliyatı yaparken mideyi kesme ve dikişle kapatma sürecini türkçeye zımba olarak çevirebileceğimiz stapler denen enstrümanlarla yapıyoruz. Bu enstrümanların farklı versiyonları var. Sağlam materyal kullanmaya birçok doktor çok uğraş ediyor. Zira yepyeni ve orjinale misal eserler var. Çoklukla orjinal eser kullanıldığında, uygun gereç, grup, hastane ve yanlışsız seçilmiş hasta faktörleri bir ortaya geldiğinde risk yüzde 1 civarındadır. Bu itimat aralığı en çok yapılan safra kesesi ameliyatı ile kıyaslanarak tıpkı oranda yakalanabiliyor. Bugün o yüzden bu ameliyatlar bu kadar tanınan. Lakin dikiş konusuna gelince bunu inceleyen bilimsel çalışmalardan her vakit ortada fark var sonucu çıkmıyor. Lakin çoklukla belirli sayıda hadise yapan doktorların zımba sınırını dikişle desteklemek üzere bir eğilimi var” dedi.
“Dikip dikmeyeceğinize evvelden karar verin”
“Hastaya fazladan yaptığınız her işte, bir iğne bile batırsanız kendine nazaran bir sorun getirebilir” diyerek elle dikiş sıkıntısını açıklayan Prof. Fırat şunları söyledi: “Ben de son yıllardaki hadiselerde zımba sınırını dikişle desteklemeyi tercih ediyorum. Takip ettiğimiz kılavuzların, bilimsel makalelerin ekseriyetle tavsiye ettiği ‘dikip dikmeyeceğinize baştan karar verin’ istikametinde. Mideyi keserken, o arayı baştan ayarlamak, sonrasında dikişten gelebilecek meseleleri da azaltabilir. Baştan plan yapmak, her vakit her türlü ameliyatta daha yararlı olur. Bilimsel yayınlar her vakit dikmek yeterlidir demiyor. Lakin ferdî deneyimler çoklukla cerrahları aşikâr sayıda hadise yaptıktan sonra zımba sınırını dikişle desteklemek yoluna itiyor. Kendi tecrübelerim ve çok sayıda cerrah arkadaşım bu yolu tercih ediyor.”
Prof. Fırat’tan obezite hastalarına öneriler
Hastalar ile konuşurken beklentilerini öğrenmenin ehemmiyetine dikkat çeken Genel Cerrah Prof. Dr. Özgür Fırat, “Birçok obezite hastasının farkındalığı yüksek ve beklentileri gerçekçi ve akılcı. Hastada çok gerçekçi ve akılcı. Zira çok çaba vermiş uzun yıllar çabalamış. Kimileri çok önemli kilo verip daha fazla geri almış hastalar. Cerrahi de bu yüzden ortaya çıkıyor. Hastaların kesinlikle hayat formlarını düzeltmesi lazım. Çoklukla benim hastalarıma teklifim, ameliyattan evvel kilo vermeleri için nasıl yaşamaları gerekiyor ise ameliyattan sonra da o denli yaşamanız gerektiği tarafında oluyor. Aksi takdirde ameliyatın getireceği muvaffakiyet kısa vadeli olur. Ömür şartlarını düzenleyen, diyetini uygun hale getiren, hayatına sporu sokabilen beşerler en başarılı olan küme oluyor” formunda konuştu.
“Obezite bayanlarda daha sık görülürken, erkeklerde metabolik problemler daha fazla”
Obezitenin görülme sıklığı konusunda açıklama yapan Prof. Dr. Fırat, “dünyada ve ülkemizde de obezite ameliyat sayıları giderek artmaktadır. 2001 yılında dünyada kayıtlı hasta sayısı milletlerarası obezite cerrahi dernek ve federasyonlarının datalarına bakıldığında 150 bin civarında. Şu anda yıllık ameliyat sayıları 700 binin üzerinde. Bunun sebepleri bugün bu ameliyatların tamamına yakınının kapalı ameliyat, laparoskopik cerrahi ya da bunun bir çeşit modifikasyonu olan robotik cerrahi tekniğiyle yapılabilmesidir. Bu yollar hem hastaların hem de hekimlerin bu işe daha çok yönelmesine ön ayak olmuş durumda. Obezite ameliyatlarının geçmişi 60-70 yıl önceye dayansa da günümüzde çok daha rafine teknikler mevcut. Obezite için cerrahi tedavisi fikir olarak 1950-60’lı yıllarda mide ülser tedavisi için yapılan ameliyatlarda yapılan müşahedeler ile ortaya çıkmıştır. Mide bağırsak cerrahisi geçiren hastalarda hem kilo kaybının olduğu, diyabetlilerin tertibe girdiğine ait müşahedeler var. Ancak gerçek manada 1970’lerden itibaren bu gayeyle ameliyatlar yapılmaya başlanıyor” dedi.
Kadınlarda obezite görülme sıklığının daha çok olmasına karşın metabolik sıkıntıların da erkeklerde daha fazla olduğuna işaret eden Fırat, “Erkeklerde paradoksal bir durum var ameliyat olan hastaların cinsiyet dağılımlarında bayanların oranı çok büyük lakin metabolik sıkıntılar erkeklerde daha fazla. Obezite ve bağlı hastalıklar erkek kümesinde daha fazla. Obezite çocuk ve ergen kümesinde da çok artış göstermekte. Onlar için de cerrahi tedavi yapılabiliyor. Ege üniversitesinde 18 yaş altı iki hastamızı ameliyat ettik” diyerek tüm herkese obeziteye dikkat etmeleri, sağlıklı yaşama itina göstermeleri istikametinde tavsiyesinde bulundu. (BSHA – Bilim ve Sıhhat Haber Ajansı)
Bilim ve Sıhhat Haber Ajansı